به اسم دموکراسی

در اوخر 1997 بود که مسئول برنامه بین الملل مرکز ویلسون با من تماس گرفت و پیشنهاد کرد که به صورت پاره وقت بیایم آنجا و یک برنامه خاورمیانه درست کنم.

یحیی کیان تاج بخش

من یحیی کیان تاج بخش هستم متولد 1340 تهران در سن حدود هفت یا هشت سالگی به مدرسه شبانه روزی در انگلیس رفتم در آن زمان پدر من در دفتر فرح پهلوی کار می کردند با مسئولیت روابط عمومی و در سال 1975 ایشان به سوئیس رفتند و با عنوان کارمند اداری سازمان ملل شروع به کار کردند من ادامه تحصیلم را در انگلیس تا مقطع فوق لیسانس ادامه دادم و در سال 1984 با فوق لیسانس مدیریت شهری از انگلیس رفتم به شهر نیویورک شهری که مادرم در آن اقامت داشت. در آمریکا تا زمان حدود 1997 من هیچ توجهی به مسائل ایران نداشتم زبان فارسی بلد نبودم خواندن و نوشتن بلد نبودم و تا آن زمان تقریباً هیچ علاقه ای به مسائل ایران نداشتم و دنبال نمی کردم.

رامین جهانبگلو

من رامین جهانبگلو هستم فرزند امیرحسین جهانبگلو و خجسته کیا که در 7 دی 1335 در تهران متولد شدم تحصیلات ابتدایی ومتوسطه ام را در تهران انجام دادم تا سال 1353 و از سال 1353 تا سال 1372 در فرانسه مشغول تحصیل فلسفه، علوم سیاسی و تاریخ بودم.

یحیی کیان تاج بخش

در نیویورک با آقای بیژن خواجه پور برای بار اول آشنا شدم ایشان خودش را به من معرفی کرد ایشان به من توصیه کردند زمانی که من سفر کنم به ایران با مجموعه مجله گفتگو همکاری کنم و ایشان توصیه کردند که به من تعریف کردند که مجله گفتگو محلی هست و مجله ای است که به اصطلاح مفاهیم جدید مربوط به دموکراسی مربوط به جامعه مدنی آنجا بحث می شود و در آن مجله منتشر می شود و اشاعه می شود.

ضمنا آقای خواجه پور در همان سفری که به نیویورک داشتند در یک محل دیگر من با ایشان ملاقات کردم ایشان در یکی از دفاتر متعلق به بنیاد سوروس سخنرانی داشتند در مورد انتخابات و تاسیس شوراهای شهر در ایران این یکی از اولین بارهایی که من در مورد این مقوله شنیده بودم و در آن جلسه دوباره با آقای ریشتر مدیر برنامه سوروس و مدیر برنامه ایران سوروس و بخش خاورمیانه ایشان در آنجا حضور داشتند.

رامین جهانبگلو

با افرادی آشنا شدم همکارهام که از جمله یکی از آنها دیوید کمران با مجله دموکراسی آشنا کرد و در آن مجله من یک مقاله ای در مورد این تحقیقم در مورد روشنفکران نوشتم که چاپ شد و از طریق ایشان من آشنا شدم با آقای مارک پلتنر که رئیس این مجله دموکراسی بود و از عناصر مهم ned که می شه گفت بنیاد در حقیقت دموکراسی یا به هر صندوق مالی دموکراسی در آمریکا.
آقای پلتنر با من تماس گرفتند و گفتند در همان سال 1002 به من گفتند که مایکسری بورس هایی داریم فلورشیپ هایی داریم که امسال سال اول آنهاست و اگر شما برایتان جالب هست ما با شما تماس بگیریم و من گفتم بله برای من جالب است در آن دوره کار من در دانشگاه تورنتو تمام شده بود و من فعالیتی نداشتم و ایشان با من تماس گرفتند و گفتند که این بورس هست و اگر شما بخواهید می توانید از اکتبر 1002 بیایید به آمریکا، واشنگتن و کارتان را شروع کنید از آنجا ارتباط من با نهادهای سیاسی آمریکا شروع شد.

هاله اسفندیاری

هدف از گذاشتن برنامه ایران چه بود؟

علاوه بر برنامه کشورهای خاورمیانه هدف از برنامه ایران این بود وقتی یک سخنرانی از ایران می آید و در یک مرکزی به اهمیت مرکز ویلسون صحبت می کند یک عده ای می آیند و حرف های آنها را گوش می کنند.

اینهایی که به این جلسات می آیند چه کسانی هستند؟

سیاست سازان هستند، سیاست سازان یعنی چه در آمریکا؟

سیاست سازان در شهر واشنگتن یعنی کسانی که در نهادهای دولتی فعالیت می کنند، کسانی که در کنگره آمریکا کار می کنند، کسانی که در نهادهای اطلاعاتی هستند ،کسانی که در رسانه های گروهی کار می کنند، کسانی که در بنیادها هستند، کسانی که در دانشگاهها فعالیت می کنند و کسانی هم که در مراکز تحقیقاتی هستند یعنی طیف خیلی وسیعی را این سیاست سازان در بر می گیرد.

یحیی کیان تاج بخش

بنابراین دیدیم که بعد یک بعد پروژه برنامه های آشکار هست و آن برنامه های آشکار هست بعد دو نهادسازی فرهنگ سازی و شبکه سازی هست ولی بعد سه در واقع آن اهداف درازمدت بنیاد سوروس هست که پیاده کردن فلسفه جامعه باز هست.

هاله اسفندیاری

اما نقش من در این وسط چه بود؟

نقش من یکی اینکه شناسایی سخنرانها بود و من چون سالها از ایران دور بودم در مرحله واقعاً با متخصصین ایرانی که در واشنگتن بودند مشورت می کردم و از آنها اسم می خواستم یا متخصصین ایرانی که در سراسر آمریکا در دانشگاهها در مراکز تحقیقاتی و غیره کار می کردند. نحوه دیگر این بود که من بعضی وقتها که به ایران سفر می کردم اگر اسمی داشتم با این شخص تماس می گرفتم و یک آشنایی برقرار می شد.

نقش دیگر من این بود که ریاست جلسه را به عهده داشتم مدیریت جلسه را می کردم معمولا اگر یک سخنران بود سر یک ساعتی جلسه شروع می شد سی وپنج دقیقه سخنران صحبت می کرد بیست و پنج دقیقه هم صرف سوال و جواب می شد. در طی این سالها وقتی شما تعداد این جلسات را پشت سر هم بگذارید و سخنرانهایی که آمدند به این نتیجه می رسید که خواهی نخواهی یک شبکه ای ارتباطی بین سخنرانان افرادی که ملاقات می کنند از بنیادها مراکز تحقیقاتی نهادهای دولتی و متخصصین مسائل ایران و همچنین سخن رانان دیگری که از ایران می آمدند چون بعضی وقتها ما بیش از یک سخنران داشتیم مثلاً یک کنفرانس داشتیم و سه نفر از ایران می آمدند و الزاماً شاید این سه نفر همدیگر را نمی شناختند.

رامین جهانبگلو

بخاطر اینکه خانم اسفندیاری که ایشان مسئول بخش خاورمیانه نهاد وودرو ویلسون هستند و همسر آقای شائول بخاش هستند که ایشان یهودی الاصل هستند و در ایران قبل از انقلاب هم فعالیت داشتند، رئیس یک روزنامه فکر می کنم تهران تایمز بودند یا کیهان اینترنشنال به زبان انگلیسی و در دانشگاه جورج میسن الان تدریس می کنند خانم اسفندیاری دقیقاً خیلی از افراد را در نهادهای مختلف آمریکا می شناخت و موجب شد که این آشنایی ها با آن افراد صورت بگیرد افرادی از بنیاد کارنگی، افرادی از بنیاد بروکین، افرادی از کنگره و خود نهاد وودرو ویلسون در حقیقت می شه گفت پول اصلی اش، هزینه اصلی کارش را از نهاد کنگره آمریکا می گرفت بنابراین آشنایی ها و نزدیکی هایی با همدیگر داشتند.

یحیی کیان تاج بخش

کلاً نقش من به عنوان مشاور به خصوص در طرح ها و پروژه هایی که در حیطه تخصص من نبوده نقش بنده هماهنگ کننده این پروژه بین نهادهایی که در ایران بوده افرادی که در ایران بوده و دفاتر بنیاد سوروس یعنی در واقع ما را ترجمه اسناد برقراری ارتباط پاسخ به سؤالات اداری و غیره به طور کلی مشاوره به بنیاد سوروس و دفاتر سوروس در مورد مسائل سیاسی فرهنگی اجتماعی ایران بوده یعنی سؤالی بود در مورد تحولات یا وضعیت ایران.

رامین جهانبگلو

خانم هاله اسفندیاری و آن نهادهای آمریکایی از همان سال 2002 یک دعوتی از من کرده بودند و از چند تن از هموطنان دیگر به یک کنفرانسی به نام کنفرانس یوسی اله که این کنفرانس اسمش یوسی اله بود برای اینکه توسط یک بخشی از دانشگاه یوسی اله برگزار می شد ولی در حقیقت خرج کنفرانس را وزارت خارجه آمریکا بیشتر تقبل می کرد و در این کنفرانس یکسری از افرادی که انتخاب شده بودند از خاورمیانه، اسرائیلی، فلسطینی، اردنی، عربستان سعودی، کویتی، عراقی و آمریکایی به این کنفرانس می آمدند و به مدت سه، چهار روز با همدیگر در مورد مباحث مختلف در گروه های مختلف صحبت می کردند این کنفرانس تقریباً دو بار و گاهی سه بار در سال برگزار می شد و این محیط خیلی مهمی بود برای اینکه افراد بتوانند باهم آشنا شوند و من هم در این کنفرانس شرکت کردم این کنفرانسی که من شرکت کردم بیشتر در آتن بود و دو بار آن در اردن بود و در آنجا با یکسری افراد آمریکایی آشنا شدم و یکسری افراد که از اسرائیل می آمدند و این افراد، افرادی مثل آقای یوسی آی فر بود که بیشتر ماموران اطلاعاتی بودند.

هاله اسفندیاری

دانشگاه یوسی اله سالهاست که یک کنفرانس خاورمیانه می گذارد اخیراً چند سال هست که در آتن می گذارد با همکاری وزارت دفاع یونان قبلاً در سایر کشورهای اروپایی می گذاشتند. اینها 150 نفر را از کشورهای خاورمیانه از مصر تا ایران دعوت می کنند از استاد دانشگاه از نخبگان از کسانی که در گذشته در نهادهای اطلاعاتی بودند الان احتمالاً در دانشگاه ها تدریس می کنند از فعالان دموکراسی از نهادهای مدنی یعنی یک گروه 150 نفری را دعوت می کنند. همیشه هم تکیه شان این است که مسائلی که در این کنفرانس مطرح می شود جائی منعکس نشود ولی آن چیزی که در ارتباط با این کنفرانس مهم است شبکه ارتباطی که در خارج از جلسات کنفرانس بوجود می آید یعنی یک عده باهم در خارج از جلسات این کنفرانس تماس می گیرند و باهم صحبت می کنند بالاخره صبح و ظهر و شب باهم هستند از کشورهای مختلف می آیند و درباره مسائل گوناگون مسائلی که در جلسات الزاماً مطرح نمی شود در حالت غیررسمی در خارج این جلسه مطرح می شود خوب یک شبکه ارتباطی بین شرکت کنندگان بوجود می آید.

از جمله افرادی که در این کنفرانس شرکت کردند و یادم هست من دو بار در این کنفرانس شرکت کردم که از من خواسته بودند یک گروه کار زنان را تشکیل دهم از آمریکا خوب البته آقای اسپیگل که برگزارکننده این کنفرانس هست خانم جودی تیافه است که استاد دانشگاه دفاع ملی آمریکاست و سابقه اش تحلیلگر سازمان سیا بوده است و یک شخص عالیرتبه از وزارت دفاع یونان سفیر سابق کانادا از مصر یک نفر، از وزارت خارجه سوئد نماینده اتحادیه اروپا از کشور اسرائیل آقای دیوید من نشریت که استاد ایران شناسی در یکی از دانشگاه هاشون هستند آقای یو سی ال فر هستند که سابقا ده سال افسر اطلاعاتی بودند و الان یک مجله اینترنتی به نام لیموی تلخ را پخش می کنند، از لبنان یک افسر بازنشسته از اردن یک وزیر بازنشسته به هر حال 051 نفر از کشورهای مختلف خاورمیانه از جمله ایران می آیند به این کشورها.

هاله اسفندیاری

در ارتباط با مسایل جوانان مثالی برای شما بزنم اتفاق 81 تیر که در ایران افتاد من با آقای دکتر جهانبگلو تماس گرفتم و خواهش کردم بیایند مرکز ویلسون و یک صحبتی در ارتباط با آن حادثه و مسئله رفراندوم و غیره و ذالک کنند. ایشان گفتند که ترجیح می دهند اشاره به صحبت جوانان بکنند در چهارچوب مطرح کردن مسائل روشنفکران و ما هم پذیرفتیم و آمدند صحبتشان را کردند. ولی بعد از آن واقعه ایران اخیرا امسال الان اینجا که من نشستم آقای افشاری یک بورس مطالعاتی از آن صندوق دموکراسی ned گرفتند یعنی به هر حال این رابطه ها هم کماکان ادامه دارد.
هاله اسفندیاری

برای خیلی ها ورودشان برنامه خاورمیانه مرکز ویلسون بود یعنی یک نوع شاهراهی بود برای آوردن این سخنرانان از ایران و آشنا کردن آنها با مراکز تحقیقاتی همانطور که قبلا گفتم با سیاست سازان که اینکه منجر شود که دعوت بشوند به مراکز تحقیقاتی بورس تحقیقاتی بگیرند و در ارتباط با آقای دکتر جهانبگلو دقیقا این اتفاق افتاد.
هاله اسفندیاری

دانشگاه ها بالاخره از بنیادها کمک می گیرند همانطور که گفتم از بورس های مطالعاتی می دهند جلسات می گذارند و مثلا الان یکی از این مراکز خیلی فعال در ارتباط با ایران دانشگاه هاروارد هست که الان آقای دکتر سازگارا آنجا یک بورس مطالعاتی دارند.
یحیی کیان تاج بخش

یک استراتژی کلی بنیاد سوروس دارد که در پنج شش برنامه در واقع برای این یارگیری اساتید و دانشجوها استفاده می شود فهرست وار من عرض می کنم یک برنامه آی فل برنامه آشکار یک سازمانی که متعلق به بنیاد سوروس است که برنامه آشکارش کمک به کتابخانه های دانشگاه ایران برای دسترسی بیشتر به منابع دیجیتالی است اما آن بعد دو شبکه سازی به چه شکلی عملیاتی می شد تفاهم نامه ای که آی فل و ایرانیان انجام می خواستند بدهند با دو شرط بوده است شرط یک این است که یک نهاد جدید در ایران تاسیس بشود که ترجیحا این نهاد نهاد غیردولتی باشد یعنی از جامعه مدنی باشد و از بدنه وزارت علوم و از یک نهاد مثل کتابخانه ملی بیاید بیرون و در قالب یک چیزی مثل انجمن کتابداران دانشگاهی تاسیس بشود و این طرف آی فل شود شرط دوم این است که یک فرد یک شخص به عنوان رابط به آی فل معرفی شود و نقش این رابط سفر کردن به کنفرانس ها و نشست های اروپا و نهایتا آوردن آن نهاد ngo به عنوان یک عضو در شبکه های بین المللی که در واقع در آن بنیاد سوروس حضور قوی داشته.

هاله اسفندیاری

بودجه مرکز از دو راه تامین می شود بودجه اجرایی مرکز را کنگره آمریکا تامین می کند ولی بودجه برنامه ها را باید خود برنامه ها از طریق بنیادها، بخش خصوصی و افراد تامین کنند. موقعی که با من در ارتباط با مسائل خاورمیانه تماس گرفتند.
یحیی کیان تاج بخش

اینکه دولت آمریکا به بنیاد سوروس مجوز فعالیت پروژه در ایران داده می شود نشان می دهد که علیرغم تفاوتهای سیاستهایی که خود آقای سوروس و بنیاد سوروی با حزب جمهوریخواه آقای بوش دارند در برنامه های مربوط به ایران اینجا مشترکند چون بهرحال مجوز دولتی داده شده به این بنیاد.
هاله اسفندیاری

بنیاد سوروس در زمینه های مختلف کار می کند فرهنگ سازی می کند نهادهای مدنی زنان را تقویت می کند مثلا این کار را در گرجستان کرد.

نهادهای آموزشی و بهداشتی را تقویت می کند و رسانه های گروهی داخل کشورها و خارج کشورها را که مخالف با آن کشور هستند تقویت می کند و از این قبیل فعالیتها در داخل کشور و در داخل آمریکا بورس های مختلف و کمکهای مالی به برنامه های مختلف در زمینه کشورهای مختلف می کند.
طی این سالهایی که ما با بنیاد سوروس کار کردیم یعنی اینها سه بودجه در ارتباط با برنامه ایران به ما دادند.

رامین جهانبگلو

جالب اینجا بود که یکسری از این افرادی که در آن کنفرانسهای وودی ویلسون بودند در کنفرانسهای یوسی اله هم شرکت داشتند و می آمدند و بنابراین همدیگر را می دیدند و می توانستند افراد دیگر را مرتب در آنجا ببینند. طبیعتا این حلقه هم شکل مهمی به خودش می گرفت و می توانست یک کار خیلی عملیاتی مهمی را که می خواهد انجام بدهد تقریبا تمام این حلقه ها وقتی در کنار هم قرار می گیرند به این صورت بود که ما می بینیم که یک فعالیتی که سفارتخانه ها داشتند چه در وجه اروپای شرقی و چه در وجه اروپای غربی و چه فعالیتی که خانم اسفندیاری و نهاد وودرو ویلسون داشتند در دعوت ایرانیان و بعد از دعوت به بورس دادن به یکسری از ایرانیانی که می توانستند بروند و یک مدتی در آمریکا بمانند.

هاله اسفندیاری

هدف اصلی هم واقعا در تماس با این گروهها به نظر من یک نوع شناسایی افراد کلیدی هست. شناسایی افراد کلیدی برای دعوت کردن. حالا افراد کلیدی به این جلسات و سخنرانی ها و کنفرانسها یعنی ارتباط دادن آنها به این شبکه وسیع که در داخل و خارج است.